Aslında bu konuya 1 Ekim’de değinecektim ancak Expo mankenliği söz konusu olduğu için bugünden halletmek istiyorum. Zaten CNH’de de bir hareketlilik var o da bahanesi olsun. Bu yazıyı ısınma turu olarak görün lütfen. Ama önce komplo teorilerine kendimizi kaptırmamak için bazı kavramları netleştirmemiz gerekiyor.
Rezerv Para Birimi: Bu unvanı almak için dünyanın 1 veya 2 nolu ekonomik büyüklüğüne sahip olmanız veya çok sağlam bir para birimine sahip olmanız veya SDR’a girmeniz yeterli olmaz. ABD 1872 yılında Ingiliz ekonomisini geçmişti. 1915 yılında ihracatı Ingiltere’yi geçti. Ancak 1 nolu rezerv para olması 1945 sonrasında gerçekleşti. Bir para biriminin rezerv para birimi olması için çok derin bir borçlanma piyasası olması gerekir ancak bu da yetmez çok likit de olmalıdır. CHF sağlam bir paradır ancak bono piyasası çok ufak olduğundan para park edemezsiniz. Çin bono piyasası oldukça büyüktür (yerel bono piyasası 3. sırada) ancak istediğiniz an paranızı satıp çıkamazsınız çıksanız da transfer edemezsiniz. Yani volatiliteyi itirazsız göğüsleyecek bir para politikası ve rejimi olmalıdır. CAD veya AUD SDR sepetinde değildir ancak yine de rezerv para birimidir.
SDR- SDR bir para birimi değildir, sahibine SDR sepetini oluşturan para birimleri üzerinde hak iddia etmesini sağlayan hesap/muhasebe birimidir (unit of account). Önemi de buradan gelir. “Likiditedir”. Ülke şayet elinde tuttuğu SDR alokasyonundan az ise faiz öder fazla ise faiz alır. Faiz oranı şu anda 0.05%. IMF aynı zamanda kuvvetli ödemeler dengesine sahip ülkelerin zayıf ülkelerden SDR almasını da sağlayabilir.
Şimdi konunun özüne gelelim. Geçen yıl alınan karar uyarınca 1 Ekim 2016 itibarı ile Yuan SDR sepetine girecek. Bu giriş ile beraber daha önce Dolar, Euro, Yen ve Poundun sırası ile 41.9%,37.4%,9.4% ve 11.3% olan ağırlıkları 41.73%,30.93%, 8.33% ve 8.09% seviyesine gerileyecek. Elbette kalan 10.92%lik pay da Yuan’a gidiyor. Peki SDR’ın varlık nedeni nedir? Bretton Woods döneminde olduğu gibi şayet global rezervlerin seviyesi sadece üretilen altın ve rezerv paraya sahip ülkenin (ABD) verdiği açıkla belirlenebiliyorsa ortaya bir (Triffin) dilema çıkabilir (ve çıkmıştır) . SDR kazma kürekle madene gitmeden ve ABD’nin açık vermesini beklemeden rezerv seviyesinin ayarlanabilmesini sağlayan bir uygulama olarak 1969 yılında ortaya çıkmıştır. Yani likiditedir. Ve çıktığında da ilk kurallarından biri SDR ihraç etmek için tam konsensus olması gerektiğidir.
Şimdi Yuan’ın bu sepete girmesi gerçekte ne anlama geliyor. “Doların işinin bitmesi anlamına geliyor” görüşünü TV’de ki süper tartışma programlarına bırakıyorum. Kişisel görüşüm Yuan’ın asla ABD doları misali bir rezerv para birimi fonksiyonu görmeyeceğidir. Çin’in bunu istediğine dair şüphelerim de var. Bu yazıyı 2000 başında yazıyor olsam “Euro doların işini bitirecek” görüşünün, 1985 yılında yazıyor olsam “Yen doların işini bitirecek” görüşünün baskın olacağını, Yuan konusunun kavramsal olarak yeni bir şey olmadığını hatırlatmak isterim. Ancak önümüzdeki krizin ardından artık ABD’nin de rahatsız olduğu tek rezerv para kavramından(bu konuya detaylı değindim) vaz geçerek global olarak SDR’ın çok önemli bir role kavuşacağını düşünüyorum.
Önce SDR’a girmesi ile beraber kısa/orta vadede Yuan neden Dolar bir yana Euro’yu bile yerinden edemeyecek? SDR’a girişin yukarıda rezerv para birimi olma özelliğine tam sahip olmadan bir para birimine, yani yuana, talep yaratması için bir ülkenin ödemeler dengesinde verilen açığın (krizin) o kurda oluşması gerekir. Oysa açıklanan SWIFT rakamları veya diğer istatistikler böyle bir durumun söz konusu olmadığını gösteriyor. Çin’in ticart hacmi büyük ancak CNY’nin ağırlığı çok küçük. Yani kimse kriz anında SDR’ını verip karşılığında CNY almak istemeyecek. Belki HK ki onun da parası zaten dolara bağlı. Doların aradan çıkartıldığı iddia edildiği 2’li ticaret anlaşmalarında bile ticaret sonucunda elinde X para birimi kalan ülkelerin bunu yatırım aşamasında dolara döndüğünü görüyoruz. Off shore yuan hesapları son 1 yıl içinde 25% azalmış durumda.
Peki SDR’ın rolü nasıl artacak? Geçtiğimiz aylarda Dünya Bankası Çin piyasasında 2.8 bn dolarlık bir SDR bono ihracı yapacağını açıkladı. Bu ihraç özel sektör veya kişi yatırımlarından ziyade resmi kurumlara yönelik olacaktır ancak yine de çok önemli bir gelişme. Mekanizma şu şekilde çalışacak Dünya Bankası , daha doğrusu DB’ye bağlı Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası, bonoyu ihraç edecek ver karşılığında Yuan alacak. Bu miktarla isterse Çin’de kredi verebilir veya başka bir kura dönerek başka bir ülkede kredi açabilir. Bono tutanlar ise normalde var olan sermaye engellerine takılmadan teknik olarak isterlerse yabancı para birimlerine erişime kavuşmuş olacak. Yani aslında doğrudan IMF tarafından oluşturulan bir SDR’dan değil sentetik bir SDR (IMF’in ifadesi ile M-SDR) söz konusu. M-SDR yani market SDR IMF’in bir rezerv varlığı olarak ihraç ettiği O-SDR yani official SDR olmadığından vadesi geldiğinde mutlaka içeriğinde olan 5 para biriminden biri talep edilerek itfa edilmeli. Çinli yatırımcıların yuan talep etmeyeceğini biliyoruz…
SDR piyasası 1975 yılında başlayan ihraçlarla 1981 yılına kadar en parlak zamanının yaşadı. O tarihe kadar 563 milyon SDR bonosu ihraç edilmişti. Ancak daha sonra piyasa doların da büyük ölçüde değer kazanması ile tamamen kurudu.
Burada duyduğumuz “doların perişan olacağı normal” hikayeden farklı bir durum var. 1- Çin bir ABD yapısı olan Dünya Bankası ile ortak çalışıyor 2-Bir ABD kuruluşu Çin ile ortak çalışarak bir SDR ihracı yapmayı kabul ediyor (1 ve 2. madde aynı anlama gelmiyor). 3- Çinli yatırımcıların yabancı para birimlerine ulaşımı kolaylaştırılıyor. 4- 5 ülke/blok birden aynı rezerv biriminde buluşuyor.
Halen büyük ölçüde ABD’nin açık vermesine, kriz zamanlarında FED’in swap linelarına, bağımlı rezerv sisteminde Yuan’ın sepete girmesi aslında doların ağırlığını Yuan’a kaptırması değil Çin’in ABD’e ile benzer bir sorumluluğa girmesi anlamına geliyor. Yani bir sonraki krizde Çin ABD’nin global sistemin bekası için yapmak zorunda olduğu şeyleri yapmaya zorlanıyor. Karşılığında gazdan oluşan rezerv para birimi olma şan ve şöhretini alıyor. Daha ileride ise SDR Doların yerine geçecek Yuan değil. Hacmi çok daha artacak (sanırım 4% civarında rezerv payı var) ve tüm ana bloklar içinde olduğundan kimse bir diğerini rezervlerini satmakla veya kuru manipüle etmekle suçlayamayacak. Biraz sabredersek altın standardının ve sonra da Bretton Woods’un dağılmasını gören nesiller kadar ilginç şeyler göreceğiz. 1 Ekim 2016 tarihi bir gün ancak bence yuan değil, SDR açısından.
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senedi ve Türev