Günlük hayatta iletişim, elektronik, inşaat, otomotiv gibi sektörlerde doğrudan olmasa da sıkça karşımıza çıkan metaller, endüstri için olduğu kadar finansal piyasalarda da önemli bir yere sahip. Metaller kullanım alanlarına göre endüstriyel ve değerli metaller olarak iki grupta incelenebilir. Finansal piyasalarda işlem yapan yatırımcılar değerli metallere aşina olduğundan, bu hafta daha az bilinen endüstriyel metal piyasalarına değineceğiz.
Önemli endüstriyel metaller arasında alüminyum, bakır, kurşun, nikel, kalay, çinko, çelik ve demir yer alıyor. Fiziksel piyasada yer alan oyuncular (üretici ve tüketici), maliyetlerini global fiyatlarda oluşabilecek dalgalanmalara karşı korumak amacıyla (hedging) pozisyonlarını finansal piyasalara da taşımaktadırlar. Dünyada, metal hedging’i konusunda öncü borsalar Şangay Futures Borsası (SHFE) ve Londra Metal Borsası’dır (LME).
Şangay, yönetmelik yalnızca Çin’de yerleşik olan kurumların ve Çin vatandaşlarının işlem yapmasına izin verdiğinden Londra’ya göre daha kapalı bir borsadır. Buna karşın birçok metalde dünyanın en büyük üreticisi ve tüketicisi rolünü üstlenen Çin’de oluşan fiyatlar küresel metal fiyatlarını önemli ölçüde etkilemektedir.1877 yılında kurulan Londra Metal Borsası ise küresel anlamda en etkin çalışan metal borsası niteliği taşımaktadır. Bugün, global demir dışı metal işlemlerinin %80’inden fazlası gerçekleştirilmektedir.
Londra Metal Borsası’nda iki adet alüminyum alaşımı dahil olmak üzere, dokuz metal işlem görmektedir. İşlem hacmi bakımından en aktif kontrat alüminyum (Primary Aluminum) iken, en az işlem geçen kontrat çelik (Steel Billet) kontratıdır. Şubat 2008’de işleme açılan çelik kontratları, fiziksel piyasayla yeterince korelasyon sağlanamaması ve hedging işlemlerinin büyük bölümünün tezgah üstü piyasalarda gerçekleşmesi nedeniyle hala istenen hacme ulaşamamıştır.
LME’de her işlem günü, İMKB’de olduğu gibi 2 ana seansa bölünmüştür. Her seansın içinde ise iki “Ring”, bir “Kerb” adı verilen daha kısa bölümler yer alır. Ring (halka, çember) adı, borsanın 1877 yılındaki kuruluşundan daha eski bir döneme dayanır. 19. yüzyılın başlarında, tüccarların küçük gruplar halinde bir dairenin etrafında toplanıp pazarlık etmesiyle doğmuş bir gelenektir. Günümüzdeki modern Borsa salonunda da bu gelenek devam etmekte, Borsa üyesi kurumların temsilcileri bu daire şeklindeki alanda oturarak trade etmektedir. Ring’lerin her birinde, her metal 5 dakikalık periyodlar halinde trade edilir. Örneğin: Bakır 14:30-14:35 (…); Alüminyum 14:55-15:00; Nikel 15:00-15:05 gibi.
Seansların sonunda ise “Kerb” adı verilen ve tüm metallerin aynı anda trade edildiği daha uzun süreli bölümler yer alır. Ringlerde sadece tek bir metal trade edilmekle birlikte, gün boyunca telefon aracılığıyla tüm metallerde işlem yapılabilmektedir. Borsanın resmi çalışma saatleri TSİ 10:00-19:00 olmakla birlikte, elektronik olarak 03:00-21:00 saatleri arasında işlem yapılabilmektedir.
Londra Metal Borsası’nda işlem gören kontrat vadeleri bilinen future piyasalarından farklılık gösterir. Alışılagelmiş vadeli işlem piyasalarında yer alan aylık kontratlar dışında, LME’de her iş günü için bir kontrat işlem görür ve her gün yeni bir kontrat işleme açılır. Aktif olarak işlem gören kontratlar 3 ay vadeli olanlardır. Yapısı itibariyle, LME’yi future’dan çok forward bir piyasa olarak tanımlamak daha doğru olur. Yatırımcının isteği doğrultusunda her vadede işlem yapılabilmekle birlikte, organize borsada kabul edilen kontrat vadeleri:
- 0-3 ay arası: her gün
- 3-6 ay arası: her Çarşamba
- 6 ay sonrası: her ayın 3. Çarşamba günüdür. Bunların dışında kalan vadeler tezgah üstü olarak işlem görür.
LME’yi diğer vadeli işlem piyasalarından ayıran bir diğer özelliği ise cash (spot) ve 3 aylık kontratlar için 2 ayrı resmi kapanış fiyatı belirlenmesidir. İstendiği takdirde yatırımcılar bu fiyatlar üzerinden pozisyon alabilir. Diğer borsalarda çok fazla karşımıza çıkmasa da kapanış fiyatından gerçekleştirilen emirler, LME’de sıklıkla kullanılmaktadır. Bu borsaya özgü bir diğer emir tipi ise “ortalama fiyatlı emirler”dir. Belirli bir tarih aralığında açıklanan resmi cash kapanış fiyatlarının ortalamasıyla pozisyon almak veya kapamak için bırakılan emirlerdir. Her iki tip emirde, işlem yapılacak metalin vade eğrisi göz önüne alınarak fiyatlama yapılır. LME, CME’ye kıyasla spekülasyona daha kapalı bir borsa olduğundan bu yöntemin çoğu zaman etkin bir şekilde işlediğini söyleyebiliriz.
2012 yılının Aralık ayında Hong Kong Exchanges & Clearing Limited tarafından satın alınan Londra Metal Borsası, 130 yılın üzerindeki geçmişiyle metal piyasalarında halen en etkin ve güvenilir borsa olma özelliğini koruyor.
Elif Keskin
Uzman | Uluslararası Piyasalar
