Dün Faber CNBC’de endekslerde 30% düşüş beklediğini söyledi.2013’de de söylemişti. 2012’de de söylemişti.
Faber’in yeteneklerini tartışmak için yazmıyorum. Piyasanın neden umulmadık bir anda yükseldiği veya düştüğüne dair dinamikler üzerine istiyorum. Değerlemeler çok yüksek olsa da neden önümüzde önce çok daha yüksek fiyatlar ve ardından tarihte görülmüş en büyük çöküşün gelebileceğine dair.
Milton Friedman spekülasyonun piyasayı bozucu değil dengeleyici bir faaliyet olduğunu savunurken Darwin kanunlarını geçerli olduğunu söyler: Spekülasyon stabiliteyi azaltan bir unsur olmasını savunmak spekülatörlerin hep para kaybettiğini söylemek anlamına gelir. Oysa para kaybeden spekülator piyasa dışına itilecektir. En iyi olanın yaşaması kuralı gereğince sadece kar eden spekülatörler kalır. Bu rasyonel spekülatörler de A. Smith’in “görünmez el” mekanizmasını kuvvetlendirerek piyasanın daha stabil olmasını sağlar.
Peki bu spekülatörler nasıl başarılı olur? Keynes‘in The General Theory kitabında bahsettiği Güzellik Yarışması kavramını herkes, eksik olarak, bilir. Bilinen hali ile yarışmayı kazanacak adayı bulmak için kendi beğendiğiniz adayı değil diğerlerinin (veya juri) beğendiği adayı kestirebilmeniz gerekir. Borsada işlem yapan herkes şu cümleyi duymuştur : XYZ hissesini “alıyorlar” veya çok ciddi satışa “geçtiler”.Hep bu “diğerleri” olanlar kim?Kimden bahsediyoruz?
Gerçek hali ile Güzellik Yarışmasını Keynes söyle anlatır: Seçilecek güzellik kraliçesini bulması durumunda bir ödül alacak olan yarışmacılar fotograflara baktığında şayet kendi secimini yaparsa hatalı çıkma ihtimali yüksektir. Bu nedenle diğer yarışmacıların tercih edeceği adayı düşünmesi gerekir. ANCAK diğer yarışmacılar da aynı şekilde düşüneceğinden sadece kendi adayınızı değil (1. derece) diğerlerinin beğeneceği yarışmacıyı değil (2. derece) diğerlerinin “diğerlerinin ” beğeneceği adayın kim olduğunu kestirebilmeniz (3.derece) gerekir. Keynes bu işlemi 4-5-6. aşamalara kadar götürerek karar verebilenler olduğunu söyler. Bu durumda aslında en güzel aday secilmemiştir ” “a case of choosing those which, to the best of one’s judgment, are really the prettiest, nor even those which average opinion genuinely thinks the prettiest. We have reached the third degree where we devote our intelligences to anticipating what average opinion expects the average opinion to be. …
Dolayısı ile kısa ve orta vadede sizin veya benim değerlemeler veya teknik göstergelere bakarak ne düşündüğü önemli değildir. Diğerlerinin ne düşündüğü önemlidir ancak diğer yatırımcılar da diğer yatırımcıların ne düşündüğüne bağlı olarak pozisyon alacaktır.
PEKİ “diğerlerinin” düşüncelerini kim dikte eder? İşte burada Merkez Bankalarının rolü ortaya çıkıyor.Daha doğrusu FED’in. Yine bir mantık sorusu , bir oyun teorisi bilmecesi üzerinden ifade etmeye çalışacağım
Bir kabilenin yaşadığı bir ada var.Ada kurallarına göre şayet mavi göz rengine sahipseniz adayı şafakta derhal terk etmeniz gerekiyor. Adada ayna yok ve insanlar birbirleri ile göz renkleri hakkında konuşamazlar. Tüm insanlar mantıklı kişiler.
Kabilede 1,2,3.. (veya 100) kişi mavi geri kalanı de yeşil göze sahip. Renkli gözlülerin olduğu gizli bir bilgi değil, herkes herkesin göz rengini görebiliyor (yani N-1). Ama tam sayı bilinmiyor doğal olarak. Bir gün adayı ziyaret eden ve sözüne kesin olarak güvenilen bir misyoner adada ” en az 1 mavi gözlü olduğunu” söyleyerek adadan ayrılır.
Misyoner aslında zaten bilinen bir bilgiyi paylaştı (ekonomik veriler herkese açık, değerlemelerin tarihi olarak ucuz veya pahalı olduğunu herkes görüyor, MACD’i al/sat verdi sinyali çok net). Ancak bu bilginin ciddi sonuçları olacak.ÇÜNKÜ misyonerin bu açıklaması ile şimdi “herkes herkesin (bunu N sayıda arttırabilirsiniz) adada en az bir kişinin mavi gözlü olduğunu bildiğini biliyor. (http://en.wikipedia.org/wiki/Common_knowledge_(logic) . Daha önce de herkesin özel olarak bildiği şimdi genel bilgi oldu.
Şayet adada 1 tek mavi gözlü varsa diğerlerinin yeşil gözlerine bakarak kendisinin mavi gözlü olduğunu anlar ve adayı terk eder. Şayet 2 kişi varsa birbirlerini görüyorlar demektir. Bu nedenle ilk gün mavi gözlüler birbirine bakarak “herhalde misyoner onu kast etti der” ancak ilk gün kimse ayrılmayınca ikinci gün “sanırım 1 mavi gözlü daha var ama herkesin gözü yeşil olduğuna göre bu kişi benim” diyerek ikisi birden adayı terk eder. Bu durum 3 ,4 ve N’e kadar devam eder. Yani N gününde N sayıda insan toplu olarak adayı terk edecektir. (iş görüşmelerinde de sorulan bir sorudur bu ,meraklılarına bu ve daha fantastikleri için : http://www.math.dartmouth.edu/~pw/solutions.pdf )
İyice dağıldı ve çok az kişi okuyor var sayarak tamamlıyorum. Misyoner FED. Bir kısmımız enflasyonun yükseldiğini ve istihdam piyasasının toparlandığını biliyoruz, bir kısmımız aksi görüşte (mavi gözlüler var). Ama birbirimizin bunu bilip bilmediğini bilmiyoruz (ben veya Faber gibi gevezelerin fikirleri hariç). FED enflasyon yükselmiyor,balon yok ve istihdam piyasaları zayıf diyor (mavi göz yok) biz de veriye rağmen alışa geçiyoruz (mavi göz varsa bile kimse söyleyemeyeceğinden adayı terk etmeye gerek yok).Yellen bir gün enflasyon yukarı trendde/işsizlik toparladı veya balon var diyecek. Hepimiz hepimizin enflasyonun yükseldiğini bildiğini biliyor olacağız. Herkes aynı anda satışa geçecek (mavi gözlüler aynı anda adayı terk edecek) . Büyük satış başlayacak ama o zamana kadar kimse adayı terk etmeyecek.
Buffet veya Soros konuştuğunda veya pozisyonlarını açıkladıklarında Soros aldığı için almıyoruz,başkaları Soros’un yaptığını yapar ve alır, alırsa da yükselir diye alıyoruz, bizim bu nedenle alacağımızı düşünenler de alıyor. Olay bu. Tabii yazıdan da anlaşılacağı üzere hiç birisi benim orjinal fikrim değil çeşitli bloglarda konu daha fazla detayla işleniyor 🙂
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senetleri ve Türev