Nihayet Facebook Libra projesinin whitepaper’ını açıkladı. Aşağıda sızan bilgilerle derlediğim noktalara yakın açıklamalar var ama adım adım gidelim. Öncelikle amaç sistem dışında kalmış olan 1.7 milyar insanı sisteme çekmek olarak açıklansa da Libra’nın her türlü ortamda kullanılmasının hedeflendiği anlaşılıyor. Cari kriptoparaların da benzer bir misyonu olduğuna değinildikten sonra (örneğin Lumen’in yaratıcılarının da hedefi buna benzer) “Mass-market usage of existing blockchains and cryptocurrencies has been hindered by their volatility and lack of scalability, which have, so far, made them poor stores of value and mediums of exchange” volatilite ve ölçeklenebilirlik sorunları nedeni ile değişim ve değer özelliklerine sahip olmadıkları iddia ediliyor. Elbette özellikle BTC dünyasında store of value olduğu noktası çok şiddetli bir şekilde savunulacaktır.
Libra herkese açık ve daha verimli bir kriptopara olabilmek için 3 bacağa sahip:
- (açık) Bir blockchain üzerine inşa ediliyor
- İçsel değere (intrinsic value) sahip olması için bir rezerv fonu ile destekleniyor (bu konuyu aşağıda detaylı tartışacağım)
- Bağımsız Libra Association tarafından yönetiliyor.
Arkası Sağlam mı?
Devam etmeden önce intrinsic value nedir tartışmak gerekiyor. Whitepaperda şu cümle dikkatimi çekti “To drive widespread adoption, Libra is designed to be a currency where any user will know that the value of a Libra today will be close to its value tomorrow and in the future. Just as consumers in
Europe know the number of Euros it takes them to buy a coffee today will be similar to the number of Euros it will take them tomorrow, holders of Libra, too, can be confident the value of their coins today will be relatively stable across time.” Kısaca Libra sahibi tıpkı Euro sahibi gibi bugün ve yarın kahve almak için ne kadar Libra gerektiğini bilecek ve değeri zaman içinde stabil olacak. Aşağıdaki grafik meşhurdur.
FED’in kuruluşundan bu yana Doların değeri. Euro’nun daha iyi bir performans göstereceğini ummak için bir nedenimiz olmadığı gibi doların aksine 100 yıl sonra varlığını sürdüreceğine yönelik ciddi şüphelerim de var.
Farklı görüşler olsa da ana görüş Altının bir instrinsic valuesu yani kendine özgü bir değer olduğunu kağıt paranın ise olmadığıdır. Kısaca “Fiat money is money that does not have intrinsic value and does not represent an asset in a vault somewhere” https://www.stlouisfed.org/education/economic-lowdown-podcast-series/episode-9-functions-of-money . Libra “bir yerde bir kasada” varlıklara sahip olduğundan içsel değere sahip olduğu iddiasında. Peki bu kasanın içinde neler var? Yatırımcılar ve kullanıcılar tarafından sağlanan fiat/kağıt para düşük volatiliteli varlıklarda yani banka mevduatı ve ratingi yüksek, riski düşük ve enflasyon tehlikesi olmayan devlet tahvillerine yatırılacak. Aşağıda böyle bir durumda gelirin nasıl kullanılacağının regülasyon bazında kritik olduğunu söylemiştim. Görünen o ki buradan oluşacak gelir önce giderlerin karşılanmasında kullanılacak geriye kalan miktar ise proje yatırımcılarına katılımları oranında (tokenlarla temsil ediliyor) temettü olarak dağıtılacak. Libra alıcıları geldiğinde rezevler büyüyecek çıkış olduğunda ise rezevler küçülecek. Bu hali ile bir para kurulu ör. Hong Kong misali çalışan bir sistem söz konusu. Yunanistan vakasında olduğu ve gelecekte Euro Bölgesinde olacağı gibi bir default veya birlikten çıkma durumunda Libra’nın değerinin ne olacağı ileride belki yaşayarak göreceğimiz bir muamma. Veya Alman bonolarına yatırılan paranın aslında getirisi değil götürüsü olarak zarar edeceği realitesi ile yüzleştiğimizde. Ancak eklemek gerek Libra bir peg değil az dalgalanan bir para birimi olarak dizayn edilmiş. Bu hali ile, dünya para sistemine yönelik, benim gibi paranoyalarınız yoksa, sıradan bir paraya oranla daha öne çıkabilir ve aslında teorik olarak fiattan Libra’ya bir kaymaya da neden olabilir (Hayek’in kitabı). Ki büyük bir kayma aslında bugün yaşadığımız likit ve kaliteli bono sorununun artmasına neden olacak bir gelişme anlamına gelir (pasif fon veya ETF sorununa benzer bir sorun). Ama bunu tartışmak için henüz erken. Öte yandan banka faizlerinin ve bono getirilerinin yüksek olduğu bir ortam düşünelim. Bu durumda FB ve proje ortakları bir süre sonra çok ciddi getirisi olan bir fonu ellerinde tutuyor olacak ki yine regülatörler açısından ilginç bir nokta. Nitekim FED’in bankaların fazla rezervine verdiği faiz de eleştirilen bir konu.
Ancak bu özelliğinin cari finansal koşullarda store of value olmak için yeterli olduğundan emin değilim. Rezervde bulunan varlıkların “miktarı” günün sonunda ilgili merkez bankası politikalarına bağlı olduğu için Altın gibi kontrolü mümkün olmayan bir varlıktan kaynaklanan bir “içsel değer” yine söz konusu değil. Bitcoin’de sınırlı arz nedeni ile içsel değer olduğu varsayımı bu konuda piyasada daha baskın olacaktır. Deflasyonist bir yapısı olmadığı için günlük kullanım açısından ise çok daha avantajlı olabilir.
Libra Association
Facebook 2019 yılı boyunca proje lidere olarak öne çıkıyor olsa da network ayağa kalktığında diğer kurucu üyelerle aynı statüde olacak. Şu anda aşağıda paylaştığım isimlere ek olarak eBay, Spotify,Vodafone , Coinbase, Thrive Capital, Mercy Corps, Women’s World Banking gibi kurucu üyeler de var. Dikkat çekici olan henüz bir banka devreye girmiş değil. Facebook’un kendisine yönelik yoğun güvenlik eleştirileri nedeni ile Libra FB’nin dışında bir oluşum üzerinden gelişiyor. Calibra https://calibra.com/#intro sayesinde (cüzdan) FB bilgileriniz ve “finansal” bilgileriniz ayrı tutulacak. Tıpkı Bitcoin’de olduğu gibi Libra da aslında kimliğiniz tam olarak gizli (anonymous) değil ama fiktif/takma bir kimliğe sahip olabilirsiniz (pseudonymous ve tespit edilmeniz de zor değil) . Yine ilk başta izinli/permissioned olarak çalışacak olan blockzinciri gelecekte izinsiz bir hale getirilecek. Ancak bundan önce dikkat çekici bir nokta var . Whitepaper “Unlike previous blockchains, which view the blockchain as a collection of blocks of transactions, the Libra Blockchain is a single data structure that records the history of transactions and states over time.” diyor. Yani aslında bir blockzincirinin olmadığı anlaşılıyor. Ancak teknik kağıdı okuduğunuzda yine bloklardan bahsedilmiş. Kısacası yapı net değil veya benim birkaç kez daha okumam gerekiyor.
Fazla teknik olmadan paylaşırsam Libra blokzincirinde Move programlama dili , BFT (meşhur Bizanslı Generaller konusu) ve blokzinciri kullanılmış.
Sonuç:
Aşağıdaki mailde paylaştığım görüşte bir değişiklik yok. BTC penceresinden baktığımızda bir tehdit unsuru olarak görmüyorum. Projenin başarılı olması durumunda (ki regülasyonlar konusunda birden fazla ülke ve otorite dahil olacağından zor olacaktır) kriptoparaların bilinirliliği artacağından genel yansıması olumlu olacaktır. Ancak 2300 kripto paranın muhtemelen 2290’ı ortadan kalkacak. Henüz ortada olmasa da Libra alalım mı soruları da yoğun olarak geliyor. Ciddi bir spekülatif getiri peşindeyseniz hayır, bu tip bir olanağı ancak arka plandaki varlıklarda sert hareketleri tahmin ettiğinizde yakalayabilirsiniz zira hedef bir stablecoin. Ancak Venezuela –Bitcoin örneğinde olduğu gibi yüksek enflasyon yaşanan ülkelerde talep yüksek olabilir.
Geçen günkü G-20 açıklamasında genel kavram kendisine bir kez daha yer bulduğu için konuya bugün değinmek istedim. Son anda bir değişiklik olmazsa Facebook 18 Haziranda (FED toplantısının başladığı gün )BBC tarafından adı Globalcoin olduğu iddia edilen ancak muhtemelen başka bir isim taşıyan kripto parasının whitepaperını yayınlayacak (Libra Projesi). Bu yazıda sadece sızan veya sızdığı sanılan bilgileri işleyeceğim ama tabii ki whitepaper sonrası daha kapsamlı bir analiz de paylaşmaya çalışacağım. Henüz aşılması gereken pek çok regülasyon da bulunuyor.
Konuya geçmeden önce daha önce de paylaştığım Hayek’in Denationalisation of Money : The Argument Refined adlı kitabını okumanızı tavsiye ederim. Zamanının ötesinde yazılmış olan ve bugünün ucuz para, ödemeler dengesi sorunları, paranın değerini yitirmesi gibi belli başlı konularını inceliyor olması bir yana 80-90’larda eğitim ve PhD’sini alıp 2020 model ekonomiyi çok geriden yorumlayanlardan daha farklı bir yaklaşımla karşılaşacaksınız. Biz kabul etsek de etmesek de sistem evriliyor. Kitabı okumadan konuya girecekler için Mises Institute’da 2005 yılı Hayek’in önerisini artı ve eksiler ile tartışan bir analizi paylaşıyorum: https://mises.org/library/hayeks-plan-private-money . Bu, yazıdan aldığım FB-Coin’e benzer bir örnek:
A private firm could initially print up, say, one million pieces of paper (that of course would be difficult for an outsider to reproduce) with a cute picture of Friedrich on them. The firm then contractually pledges to redeem each “Hayek,” at any time, for either US$10 or 80 Chinese yuan. Assuming that the firm has substantial assets and that everyone is fully confident of their redeemability, the Hayeks at auction will sell for somewhat more than $10. This is because they will always be worth at least $10, but they might (in the not too distant future) be worth more, if and when the Chinese government lets the yuan appreciate against the dollar. (In that case, investors could redeem each Hayek for 80 yuan, which would exchange for more than US$10.) For the sake of argument, let’s suppose that the firm initially auctions all one million Hayeks for $12 each.
Facebook’un kriptosu ile ilgili ilk bildiğimiz nokta , İsviçre’de kurulan Libra Networks üzerinden yürütülen işler dışında, bir “stablecoin” olduğu. Eğer konuyu yakından takip ediyorsanız JP’nin de bir stablecoin yaratmak için çalıştığını okumuşsunuzdur. “Stablecoin” kavram olarak fiyatı pek dalgalanmayan ve genellikle arkasında bir teminat varlık bulunan kriptolara verilen isim. Bunların en çok bilineni Tether olsa da USD Coin , Dai gibi başka isimler de var. Tether’in piyasa büyüklüğünün 3.2 milyar dolar olduğunu ve stablecoinlerin kripto piyasasında toplam işlem hacminin 25%ini oluşturduğunu söylersem nasıl bir etkinliğe sahip olduğunu daha kolay anlayabilirsiniz. Genellikle kelimesini özellikle kullandım çünkü yeni nesil stablecoinler sadece teminatla dizayn edilmiyor aynı zamanda fiyatın dengelenmesi için ciddi algolar da kullanıyorlar (ama her zaman işe yaramıyor örnek olarak Dai’yi inceleyebilirsiniz) .
Facebook’dan gelen bilgilere göre Coin tek bir para birimine değil birkaç para birimine bağlı bir stablecoin olacak. Böylece söz konusu parayı kullanarak işlem yapan iki taraf arasından işlemin niteliğine bağlı kur dalgalanmalarından kayıp/kazancın minimize edilmesi sağlanacak. Bu detay doğru ise , ki öyle görünüyor, elimizde çok önemli bir bilgi var demektir. Facebook’un stablecoini Tether’e benzer bir şekilde (1 USDT= 1 USD, ara dönemlerde elindeki kriptoyu satanların panik içinde Tether talep etmesi veya denetim haberleri ile Tether satışı gelmesi ile bu oran değişse de orta uzun vadede değişmiyor) “seviyesini” hep koruyor olacak ancak “değeri” söz konusu kurların gidişatına bağlı değişecek. Ve geçmiş on yılların gösterdiği şey uzun vadede değer yitireceği. O halde bir “store of value” özelliğinden değil “medium of exchange” özelliğinden bahsediyoruz. Bu Facebook Coin’in Bitcoin ile farklı kulvarda koştuğunu gösteriyor. Bu nedenle sonda söyleyeceğimi şimdiden söyleyebilirim, söz konusu FB-Coin BTC’ye rakip olmayacak. Ancak aşağıda da paylaşacağım üzere daha şanssız kriptolar mevcut. Bu özelliği ise FB-Coin size SDR’ı anımsatıyor olmalı.
Piyasada konuşulan çıkış rakamı 1 milyar dolar ve FB’nin 100 kuruluşa “node” olma “ayrıcalığı” teklif ediyor. Bu şirketler arasında Visa ve MasterCard gibi markaların yansıra Bitcoin dostu VP Tim Draper gibi isimler de var. Böylece FB-Coin’in arkasındaki teminat oluşturulurken block-chaindeki veri, onay ve hafıza merkezleri olarak görev yapacaklar. Dikkat ederseniz bu hali ile de JP-Coin kadar merkezi bir yapısı olmasa da BTC kadar bağımsız bir yapısı da yok. Bu yapısı ile daha çok Steem,Eos,Lisk gibi delegated Proof-of-Stake (DPoS) bazlı coinlere benziyor. Likidite için de Coinbase ve Gemini görüşülen borsalar arasında.
Libra Projesinin en büyük avantalarından biri Facebook’a ek olarak Instagram/Whatsup/Messenger üzerinden de kullanılabilir olması. Bu düz bir para transferinden tutun da oyunlara, reklamlara kadar pek çok mecrada kullanılabilir olması anlamına geliyor. Söylentiye göre FB çalışanları dilerse ücret olarak da talep edebilecek. Bu ihtimaller Litecoin,Ripple veya Stellar için hemen olmasa da (ki Stellar için hemen de olabilir) doğrudan rekabet anlamına da gelecek.
18 Haziranda görmemiz gereken detayların başında, çünkü regülatörlerin bilgilerin gizliliği gibi çok haklı kaygıları dışında kaygıları da var, A- toplanan fonun nasıl saklanacağı var çünkü a1- şayet FB teminat nakit dışı varlıklara yatırırsa bir para piyasası fonu işlevi görmeye başlar a2-kredi ve benzer bir şekilde kullanacaksa bankacılık lisansına ihtiyacı olacak demektir a3- ortaya bir gelir çıkacaksa bunu FB’mi, nodelar mı yoksa fonu sağlayacaklar mı alacak? B- Block zincirinin yapısının netleşmesi var çünkü b1- Facebook’un kontrolünde özel/kapalı bir zincir olabilir. b2- Yine özel/kapalı ama merkezi otoritenin olmadığı bir zincir olabilir. Bu iki alternatiften hangisi olacağı “nodeların” dağılımına bağlı olabilir (örneğin EOS’da 1-1 kuralı var) ancak mantık FB’nin diğerlerinden daha fazla kontrole sahip olması gerektiğini söylüyor. İhtimali olmayan veya çok az olan diğer iki alternatif ise b3- Blokzinciri açık ama kontrol FB’de ve b4- Açık ve merkezi otorite yok.
Açıklamalardan anlaşılan FB özellikle bankacılık sistemi zayıf ülkeleri hedefliyor olacak (Stellar gibi). Ekte sadece FB kullanıcılarının demografik durumunu görüyorsunuz , ABD gibi piyasalarda şansı daha az olsa da (ciddi komisyonlar nedeni ile iyi çalışan bir sistem yine talep görür) Hindistan benzeri ülkelerde şansı çok daha fazla olabilir. WUp gibi yaygın kullanımı olanlarında sisteme olumlu bakmasını bekleyebiliriz.
Etkileri ve Takip Ettiğim Coinler
Bitcoin açısından ise çok geniş bir kitle bir anda FB’nin Coin’i ile ilgili bombardımana tutulacak ve muhtemelen kullanmaya başlayacak. Bu kaçınılmaz bir şekilde hem yeni merkezi coinlere hem de konuyu yeni öğrenenlerle , merkezi coinlerden nefret edenlerin BTC’ye daha fazla ilgi duymasına neden olacaktır. Toparlarsak şu anda BTC için halvingin de yaşanacağı (22 Mayıs) 2020 yılı FB Coin hayata geçebilirse ile cok pozitif olabilir. Daha kısa vadede ise Litecoin (yine halving ama diğer dinamikleri de paylaşmıştım) , ASIC resistant fork nedeni ile Monero ve 2019’da olursa POW’dan POS’a geçmesi nedeni ile “stake”lerini artırmak isteyenlerin alıma geçmesi muhtemel Ethereum öne çıkacak ana coinler.
Bilgiler açık kaynaklardan derlenmiştir.
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar