Francis Galton çok yönlü bir bilim adamı olmasının (korelasyon, ortalamaya dönüş vs vs onundur) yanı sıra 1945 öncesi dünyada en korkunç hali ile gördüğümüz eugenics kavramının da yaratıcısıdır. Platon’un Devletini okuyup çok beğenmiş olacak ki ana tezi olarak kitlelerin hatalı kararlar aldığını ve ülkelerin eğitimli/zeki bir azınlık tarafından yönetilmesi gerektiğini savunur. Bir gün yolu Plymouth kentinde her yıl yapılan (biz de Robertte için jelibon dolu kavanozla yapardık) “kesilen sığırdan ne kadar et çıkar” yarışmasına düşer.
Efsaneye göre Galton bir kısmı kasap, çoban ve hayvan yetiştiricisi ama çoğunluğu ilgisiz kesimlerden 800 kişinin yarışmaya katıldığını duyunca tezini test etmek istemiş. Yarışma bittiğinde başvuru biletlerinin ortalamasını almış ve 538.65 kg geldiğini görmüş, sığır ise 539 kiloymuş! Voila!! Ben iyi anlatamamış olabilirim isterseniz bir de Neil deGrasse Tyson’dan dinleyin. Buna wisdom of crowds diyoruz. Yani kalabalıkların bilgeliği. (bir de Pareto ilkesi var adamlar ortaya bizi koymuş o ilke bu ilke gidiyor)
Galton bunu görünce yelkenleri suya indirmiş ama kuyruğu dik tutarak :” Under the right circumstances, groups are remarkably intelligent, and are often smarter than the smartest people in them” demiştir. Yani doğru koşullarda gruplar akıllıdır ve gruptaki en zeki insanlardan daha zekidir.”
Öte yandan her zaman bir kitap tavsiyesi olarak paylaştığım “Extraordinary Popular Delusions and The Madness of Crowds” kitabında Charles Mackay “Men, it has been well said, think in herds. It will be seen that they go mad in herds, while they only recover their senses slowly, and one by one.” “Yani insanlar sürüler halinde düşünür. Sürüler halinde çıldırır ancak tek tek akılları başına gelir. “Buna comfort in numbers diyoruz. Yani kalabalıklar içinde rahat hissetmek. Sosyal olaylar böyle büyür veya piyasada gördüğünüz balonların içinde bu, vardır takip ettiğiniz analist görüşleri de bu nedenle genel görüşe uygun seyreder.
Peki bu görüşlerden hangisi haklı ve Brexit için hangisi geçerli?
Galton’un bahsettiği doğru koşullar grubun yapısına bağlıdır. Buna göre 4 temel özellik bulunması gerekir:
- Fikirlerde çeşitlilik ve konu ile ilgili özel detaylı bilgi gerekir
- Bağımsızlık/özgünlük. Kişilerin fikirleri etraftan etkilenmemelidir
- Decentralizaton;kişiler uzmanlaşabilmeli ve yerel bilgiye erişimi olmalıdır.
- Toplanma (Aggregation) yani kişisel görüşlerin bazı mekanizmalarla kolektif bir karara dönüşmesi.
Bunların aksi 5 özellik ise kitle bilgeliğini bozar:
- Kitle homojen bir yapıya sahipse
- Kitle merkezi/hiyerarşik bir yapıya sahipse
- Kitleler bölünmüşse, yani bir grubun elindeki bilgiye diğer bir grup ulaşamıyorsa
- İmitasyon yani copy paste
- Duygusallık yani grup baskısı, aidiyet
İngiltere’de 1979 İskoçya referandumunda referandumdan 2 hafta önce ayrılalım kampı 64% vs 36% ile önde gidiyordu. 1 Hafta kala oran 60-40% oldu. Sonuç 51.6%ya 48.4% olarak açıklandı. Ancak tüm yurttaşların 40%sinin çıkalım vermesi gerekirken oranın 33%’de kalması neticesinde referandum sorunsuz bitmiş oldu
1979 Galler Referandumunda 58% ayrılmaya karşı görünüyordu. Son haftada oran 75% oldu ve referandum sonu 79.7% ile kalalım çıktı. 1997’de ise ayrılmak isteyenler 66%’ye 33% gibi bir oranla öndeydi. Son haftada fark 12 puana düştü sonuç 50.3% vs 49.7% ile bağımsız bir parlamento kuruldu.
2014 İskoçya referandumunda daha önce 40% civarında olan ayrılalım kampı Eylüle girdiğimizde başa baş seviyeye ulaşmıştı. Sonuç 55.3% vs 44.7% oldu.
Şu anda kitlelerin bilgeliğinden anlaşılan İngilizlerin birlik içinde kalması olacaktır. Ben bunun hatalı karar olduğunu düşündüğümden kitlesel bir hata olacağını düşünüyorum (ve Londra’da herkes deli herkes tersten gidiyor diyen fıkradaki Laz gibi görünebilirim). Ancak son 4 ankette çıkalım kampının baskın olması neticesinde geriye en büyük umut kitlelerin bilgeliğine güvenmek kalıyor…
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senedi ve Türev
