Hikayeyi anlatılan versiyonunu bilirsiniz Mao’ya sormuşlar: Fransız Devrimi için ne düşünüyorsunuz?
Cevap: Henüz birşey söylemek için erken*
Bugün Bastille günü. Yani Fransız Devriminin ateşlendiği gün diyebiliriz. 18. Brumaire’de Marx’ın dediği gibi “İnsanlar kendi tarihlerini kendileri yaparlar, ama kendi keyiflerine göre, kendi seçtikleri koşullar içinde yapmazlar, doğrudan veri olan ve geçmişten kalan koşullar içinde yaparlar”. Devrimin tarihi, sosyal etkilerini vs zaten pek çok yerde görmüş/okumuşsunuzdur, okumaya da devam edeceksinizdir diyerek ben finansal kısaca yanına değinmek istiyorum.
2012 yılında BofA’nin aşağıdaki grafikte gördüğünüz tarzda grafikleri çok popülerdi. Uzun, çoook uzun vadede bono getirilerinin seviyesi. Paylaştığım elbette Fransız bonoları. Fransız Devrimi kendisini hemen gösteriyor olsa gerek. Aynı dönemde ABD ve İngiltere bonolarında getirinin 6-7% civarında olduğunu söylersem daha özel bir hareket yaşandığını da anlayabiliriz.
Önce kısaca Devrim öncesi duruma göz atalım: 16. Louis 1774 yılında tahta geçtiğinde kamu harcamaları 399.2 ml livre vergi gelirleri ise 372 mn livreydi, yani bütçe açık veriyordu. Kral Haziran 1774 yılında Jacques Turgot (Anne-Robert) adlı (liberal ancak Cumhuriyetçi değil) ekonomisti finans bakanı olarak atadı. Sorunu gören Turgot stratejisini Krala “İflas yok, vergi artışı yok, borçlanma yok” şeklinde belirtir (Krala yazdığı mektubun tamamı için: https://chnm.gmu.edu/revolution/d/252/). Bir süre sonra asiller ve kilisenin bazı ayrıcalıklarını kaybetmesi ve vergi vermesi ile sonuçlanabilecek adımlar atması düşmanlarını arttırmış ve Mayıs 1776’da Kralın kendisini savunmaması neticesinde görevine son verilmiştir. Bu dönemde ekonomi Hollanda’da piyasalarında 4% ile borçlanacak konuma gelmiştir. Görevden alınması ile corvee‘nin kaldırılması (köylülerin zorla çalıştırılması, angarya),ticarette ayrıcalıkların bitirilmesi, basitleştirilmiş konut vergisi gibi tüm reformlara son verilmiştir. Notlarında “medenileşme dönemlerinin ardından barbarlık ve çılgınlık gelir” yazan bu ekonomist görevden ayrılırken kırgın olduğu Louis’e “2.Charles’ın başını kütüğe götürenin zayıflığı olduğunu unutmayın majesteleri” demiştir. Yerini bıraktığı ve daha sonra azledilmesine rağmen tam devrim öncesinde yine bakan olan popülist Jacques Necker ise tam aksine borçlanma politikası gütmüştür. Hakkını yemeyelim kamu gelir ve giderlerini ilk açıklayan kendisidir. Ancak tamamen sahte rakamlarla…
Bu noktada Fransız Devrimi gelişiyor; Louis 310’a karşı 380 oyle idam ediliyor vs vs. Kaotik ortamda ülkeyi toparlamaya çalışan yeni hükümetin harcamalarına bir örnek vermek gerekirse sadece Paris halkına yiyecek sübvansiyonu için 17 milyon livre kullanılmıştır. Finansal durumun iyice bozulması ile her hükümetin yaptığını yeni Fransız Hükümeti de yapar ve 17 Mart 1790’da Assignat adında bir paranın basılması kararı alır (alında ilk başta tbill ama önemli değil).
Solda bu para birimini ve sahtesini yaparsanız giyotine gideceğinizi görüyorsunuz (ki sahtesi İngilizler tarafından piyasaya sürülüyordu). Nisan ayında 400 milyon , yaz sonunda 800 milyon ve 1791 yılında piyasada tam 1.5 milyar assignat dolaşımdadır. Bu dönemde satın alma gücünün 14% düştüğünü görüyoruz. Ağustos 1793’e geldiğimizde ise piysada 4.1 milyar assignat vardır ve 60% devalue olmuştur. Kasım 1795’te piyasada bulunan 19.7 bn assignatın ilk piyasaya çıkanlara oranla değeri 99% düşmüştür. Zaten ilk grafikte zıplayan faizlerden bunu anlayabiliyoruz.
Bu sırada enflasyonu çözen kesimler borçlanırken, el koyulan Kilise arazileri (değeri yaklaşık 2 veya 3 bn livre olarak hesaplanır. Ve satın alınması için Assignat kullanılması şartı getirilmişti, yani ilk başta Assignat arazi ile destekleniyordu) vs de yoğun spekülasyona sahne oluyordu. Fiyatlarda yükseliş beklentisi ile her türlü temel ihtiyaç maddesi karaborsaya düşerken 1793 şubatında sadece Pariste 200 mağaza yağmalanır. Meclis tahıllara fiyat kontrolü getirir ve gerektiğinde tüccarların evlerine kadar arama yetkisi alır. 11 Nisan 1793 tarihli bir karar Assignat’ı nom. değeri altında alıp satanların cezalandırılmasını ön görür.Jakoben dönemde her şeye kontrol gelmesi ile beraber regülatörlerin terörü başlar gerekçe “general will” ve kamu faydasıdır. 1794’te ise anti-jakobenlerin kontrolü ele geçirmesi ile fiyat ve ücret kontrolleri kaldırılır. M. Thibaudeau’un deyimi ile “Devlet herşeyi regüle ediyorsa, her şey kaybedilmiştir.
Tüm bu gelişmeler neticesinde 22 Aralık 1795’te (bu sırada Danton ve Robespierre çoktan idam edilmiştir) Assignat basımı durdurulur, altın ve gümüş yeniden ödemeye konu edilir ve 18 Şubat 1796’da saat 09:00’da tüm baskı makineleri ve kağıt Place Vendome’da halkın önünde yakılır.
Piketty’den de faydalanmadan olmaz. Şu sayfada Fransa’da 1700-2010 arasında kamu ve özel sermayenin oranları ve bu linkte de yapısını görebilirsiniz. Maalesef bazıları imha edildiği için bir kısmı da sağlıklı olmadığı için İngiltere’nin aksine 1800 öncesi veriler daha az.
Evet ne diyordu Turgot: Toplumlar barbarlık ve medeniyet döngülerinden geçer, ilki hurafelerden ikincisi ise mantığım meyvelerinden faydalanır.Toplum birinden diğerine sonra yine ilkine hareket eder. Özgürlük arayışı ve eleştirel yaklaşım toplumları medeniyete taşırken bir süre sonra bu güdüler kurumlaşır ve muhafazakarlaşır ve bizzat ilerlemenin önünde engel teşkil eder. Mantık hurafeye dönüşür ve toplum yeniden barbarlaşır….
Evet böyle demiş…
*Tabii hikayenin aslı böyle değil. Sorulan soru 1789 değil 1968 olayları, kişi Mao değil yardımcısı Çu En Lay.
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senetleri ve Türev
