Çin endeksinde değer kaybı İngiltere’nin GDP’si kadar oldu manşetlerini görmüşsünüzdür. Bu tam olarak ne ifade ediyor? Çin hisseleri İngiltere’nin GDP’si kadar yükselirken bu karlarla destekleniyor muydu? Üretim mi artmıştı? Krediler üretken yatırımlara mı aktarılmıştı? Benim de detaylarına yeni vakıf olduğum az bildiğiniz bir balondan ufak bir kesit paylaşarak hisse piyasalarının sildiği değerin anlamsız olduğunu vurgulamak istiyorum.
Petrol krizinin olduğu dönem ve hemen sonrasında ABD borsaları kötü günler geçirirken Körfez ülkelerinde ciddi bir para fazlası oluşmuştu. Kuveyt’te ise yöneticilerin,1976-77 paniği nedeni ile, halka arzları çok sıkı tuttuğu bir dönemde az sayıda ve “heyecansız” bir resmi borsa seyri görülüyordu. Yatırımcılar açısından ise 77 krizinde devlet alıma girişerek herkesi kurtardığı için spekülasyon olumsuz sonuçları olabilecek bir durum değildi.
1981 yazında daha önce bir deve pazarı olarak hizmet veren bir mekanda Souk al-Manakh adlı bir OTC (tezgah üstü) borsa oluştu. Kuveyt dışı ağırlıklı Bahreyn ve BAE şirketlerinin işlem gördüğü bu borsa cebi dolu Kuveytli yatırımcılar arasında hızla popülerleşti. Öyle ki sahur saatlerinde bile işlem yapıldığı oluyordu. Hisselerin sadece 50%si bilanço açıklıyor, çok azı 1979-80’den döneminden önce faaliyette bulunuyordu ve fakat ayda 20-50% arası primler kaydediliyordu.
Bu işlemleri normal bir balondan farklı kılan para değil vadeli çek kullanılarak yapılmasıydı. Banka hesabına gerek duyulmuyordu, vade geldiğinde nasılsa para hesapta olurdu. Kültürel olarak da bir iflas tüm aileye onursuzluk getireceğinden herkesin karşısındakine güveni tamdı. Vadeli çeklerle fiyatı 2-3 katına çıkmış hisseler alınıyor ardından bu hisseler teminat olarak kullanılarak vadeli çek vadelileri (yazım hatası yok) satın alınarak daha fazla margin elde ediliyor ve yine hisse alınıyordu. Haberin duyulması ile tüm bölge ülkeleri ve hatta Pakistan’dan yatırımcılar Kuveytli vekiller kullanarak borsaya girdi. 1981 yılında 100% ile 1000% prim yapan şirketlere ek olarak Gulf Company for Industrial Development 15 kat yükselmişti.
Daha önce batmış bir şirket olan 100 mn dolarlık bir emlak şirketi Gulf Medical adını alarak hastaneye dönüştürüldü ve ana hissedarlar zararlarını çıkartmak için halka arza gitti. Şirket 2600 kat talep gördü ve 1 hafta boyunca Körfez ülkelerinden uçak dolusu talep gelmeye devam etti. (Çin’de Shanghai Duolun Industry Company adlı şirket adını P2P Financial Information Service. Co. Ltd’ye çevirdi ve 1 ayda 130% prim yaptı). Sadece talepleri değerlendirmek için 40 Mısırlı öğretmen işe alındı, hisse birkaç ayda 800% prim yaptı.
Süvariler olarak bilinen sadece 8 spekülatörün elinde 55 milyar dolarlık vadeli çek vardı. Toplamda 29,000 çek, 93 milyar dolar aslında sadece kağıt üstünde var olan şirketlere bağlanmıştı. Sadece bir spekülatörün elinde 14 milyar marginla alınmış 14 milyar dolarlık hisse vardı. 1982 yılında günde 3.5 milyar hisse el değiştiriyordu ve piyasa değeri 5 milyardan 100 milyar dolara çıkmıştı. ABD ve Japonya’dan sonra dünyanın en büyük borsa değeri….
Taaaa ki…..
1982 yılı Ağustosunda bir kadın spekülatör bankaya girerek elindeki vadeli çeki bozdurmak istediğini söyledi. Karşılığı yoktu. Çekler ardı ardına geldi ama ortada nakit para karşılığı yoktu. Petrol fiyatları düşüyor ve devletin geliri de hızla azalıyordu. Yeni Finans Bakanı saçma değerlemelere ulaşmış borsanın kurtarılmayacağını ve spekülatörlerin İslami değerlere uygun bir şekilde cezalarını çekmesi gerektiğini söyledi. “Souk’un düşüşü o kadar dramatikti ki bir çöküş olarak bile adlandırılamaz, alıcı yoktu”. Duman dağıldığında her Kuveyt vatandaşına düşen teorik zarar 90 bin dolardı…
Kıssadan hisseye;
- Piyasa değerinin gerçek ekonomi ile karşılaştırılmasının bazen hiçbir anlamı yoktur
- Hiçbir zaman bu kez farklı değildir
- Balonu şişirmek için 1000 erkek gerekir 1 kadın patlatır.
Kaynak : Wiki, Souk al-Manakh Stock Bubble
Bir sonraki bölüm: Pakistan
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senetleri ve Türev
