1929 krizinin yıldönümünde bulunduğumuz bu haftalarda daha önce paylaştığım ve makro nedenleri içeren pdf yerine bir kaç maille biraz daha piyasa gelişmelerini ve grafikte gördüğünüz “günlük hareketleri” “nedenleri” ile aktarmak istiyorum. Daha önce Avusturya bankası Creditanstalt’ın nasıl bir darbe vurduğunu ve tetikleyicilerden biri olduğunu aktarmıştım.
Ucuz para ve rallye olan uyarıları nedeni ile NYT’nin ayı olarak bilinen yazarı Aleaxander Dana Noyes (biraz uğraşırsanız yazılarını bulabilirsiniz) bile 1873 krizinin J. Cook, 1893’te National Cordage ve 1907’de Knickerbocker gibi tetiklere sahip olduğunu şu anda yüksek fiyatlara rağmen böyle bir gelişmenin söz konusu olmadığını yazıyordu.
Ancak 19 Eylül günü her şey değişti. İngiliz bir yayıncı ve spekülatör olan Clarence Hatry bir anda iflas etti ve yatırımcıları da 70 mn dolar borçla baş başa bıraktı. Ayakkabılarının tabanlarının bile cilalanmasını talep eden bu adam daha önce de bir kaç kez batmıştı. 1929 yılında ise İngiliz çelik endüstrisinde daha fazla söz sahibi olmak için United Steel Limited adlı şirketi 40 mn dolara , bugünkü adı ile leveraged buyout tabir edilecek sistem ile satın aldı. Ancak Haziran ayında finansman desteği sağlayan banka konsorsiyumu desteğini çekti. Çaresiz kalan Harty dönemin BOE başkanı Montagu Norman’a (bu adamı bilmeden,öğrenmeden 1920leri anlayamazsınız) kadar gitse de kapı yüzüne kapandı. Şirketlerini zaten teminat olarak göstermiş olan Hatry son çare olarak 1 milyon dolarlık sahte muni bonosu bastırdı.
Eylül ayında boyunu aşan bir işe giriştiği dedikodusu iyiye yaygınlaştığında Harty oyunun sonuna geldiğini anlayarak 18 Eylülde muhasebecine sahtekarlığını anlattı ve onun aracılığı ile savcıdan ertesi gün için randevu talep etti ve toplam 120 mn dolara varan bir sahtekarlığı kabul etti.
20 Eylülde Dow ekte gördüğünüz üzere 8 puan düştü ve 362’den kapandı. Ancak bir hafta sonra BOE bu iflasın poundu vurmasını engellemek için faiz artışına gidince (2. ek) satışlar hızlandı. Harty ile yatırımları olan İngilizler kredili alımlarını kapatarak Dow’daki pozisyonlarını satmaya girişti ve endeks 30 Eylülde 325 puana kadar geriledi. Kar topu çığa dönüşmek üzere tepeden kopmuştu….
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senedi ve Türev