Bol vakit varken günümüzde çok duyduğumuz bir kaç kavramı bir arada incelemek istiyorum. Aslında bir örneğini aşağıdaki mailde gördüğünüz gibi dönem dönem bu konulara geçmişte de değindim. Blog yazıları olarak da paylaştım:
- http://blog.isyatirim.com.tr/kapitalizmin-krizi-uzerine-1
- http://blog.isyatirim.com.tr/kapitalizmin-krizi-uzerine-2-hayek-ve-ozel-para
Şimdi bir kaç kavram daha ekleyerek devam etmek istiyorum. Bunlardan ilki havalı adı ile 4. Endüstri Devrimi daha sıradan hali ile robotlar, diğerleri ise Marx’ın artı değer teorisi ve global temel gelir .
Önce artı değer kavramı ile başlayalım. Marx’a göre sermaye 2’ye ayrılır. Değişen sermaye (iş gücü) ve değişmeyen sermaye (makine, hammadde vs) . Artı değer değişen sermayenin bir ürünüdür ve 2 şekilde artar. Daha fazla çalışma, ki günümüz dünyası Marx’ın döneminden çok daha farklı olduğundan bu sıkı kurallara ve extra ödemelere bağlanmıştır (Marx Lewis Curve vb teorilerin gereçli olduğu bir zamanda yaşamamıştı), yani mutlak artı değer veya süreyi kısaltma yani nispi artı değer.
Sık sık verimliliğin düşük olmasından bahsedildiğini duyuyor olmalısınız. Düşük GDP rakamlarının bir nedeni de bu. Verimliliğin artması nispi artı değeri yani karları artırabilir. Ancak teoriye göre teknolojik yatırımlarla kar artışı sağlamanın yolu giderek daha fazla tekelleşecek şekilde şirketlerin birleşmesidir. Bir süre sonra toplam sermaye içinde değişmeyen sermayenin payı giderek artacak ve “kar değil” ama “kar oranı” düşecektir. Larry Summers’ın şu yazısını ilginç bulabilirsiniz “ Third, it could be that higher profits do not reflect increased productivity of capital but instead reflect an increase in monopoly power. ” . Yazıda bahsi geçen Economist makalesi de ufuk açıcı olabilir.
İkinci kavrama geçelim: Robotlar. 19 yy’da Ingiltere’de ortaya çıkan Ludditler hareketi tekstil sektöründe ortaya çıkan yeni makinelere karşı şiddet de içeren bir hareketti. Bir noktada hareketin bastırılması için orduya ihtiyaç duyulmuştur. Modern ABD tarihine baktığımızda 19. yy’da tarım ekonominin ve istihdamın 70%sidi. 1900’lerde traktörlerin de gelmesi ile istihdamda payı 41%’ye geriledi. 1980’de ise oran sadece 3% oldu. O halde teknolojik gelişmelerin ekonominin yapısı ve istihdam üzerinde büyük ve kaçınılmaz etkileri var. Elektronik para konusu da destekleyen BOE baş ekonomisti Haldane geçen yıl yaptığı bir konuşmada sadece İngiltere için 15 , ABD için de 80 mn kayıptan bahsetmişti ” Taking the probabilities of automation, and multiplying them by the numbers employed, gives a broad brush estimate of the number of jobs potentially automatable. For the UK, that would suggest up to 15 million jobs could be at risk of automation. In the US, the corresponding figure would be 80 million jobs. ” Artan karlar, artan işsizlik, üretimde hızla değişen altyapı ve bir nevi Marx’ın yaşadığı döneme dönüş. McKinsey’in 12 yıkıcı teknoloji analizi daha derin bir kaynak olabilir.
Kritik bir nokta işgücünün yani işini kaybetmemiş “kalifiye” elemanların kardan ne kadar pay alabileceği. Yani iş kaybından “faydalanan” diğer “kalifiye” işçiler mi olacak yoksa yukarıda Summers’ın tartıştığı gibi sadece şirket karları mı artacak? Zira artan verimlilik bir noktada ücretlerde de artışa neden olacak (geçmişte sendikalaşma bunu sağlamıştı) ve bu harcamaya dönüşerek uzun vadede yeniden istihdamı genişletecektir. Özetle teoride teknolojik gelişmeler kısa vadede acıya neden olsa da uzun vadede yeniden dengelenmenin de alt yapısını hazırlayabilir. Sanders’ın aldığı desteğe bir de bu gözle bakın ve hatta Trump.
1930 yılında Keynes bugünlerde yaşayacak torunlarının nasıl bir dünyada olacağına dair bir çalışma yayınlamıştı. Türkçe çevirisini aşağıdaki mailde paylaşmıştım. Çok daha az çalıştığınız, gelirinizin çok daha yüksek olduğu ve kişisel zevklere daha fazla zaman ayrılan bir dünya. Peki içinde bulunduğumuz ortamda bu nasıl olacak? Ücret artışının düşük, teknolojik gelişmelerin yarattığı işsizlik tehlikesinin yüksek ve büyümenin çok az olduğu bir ortamda. İşte bu noktada ve QE’nin, eksi faizlerin işe yaramadığının yazıldığı helikopter paradan bahsedildiği sırada Global Basic Income kavramı ortaya çıktı. Kişi çalışsın (vergi dilimi üzerinden ) veya çalışmasın her ay belirli bir ücretin ödenmesi.100K imza bulduğunuz zaman her konuda referanduma gidebileceğiniz İsviçre’de 5 Haziran tarihinde 2,600 usd miktarındaki GBI konusu oylanacak. Ağırlıklı olarak Finlandiya , Kanada vs gibi ülkelerde tartışıldığını söylersem konu daha iyi anlaşılabilir.
Bu 3 kavram birbiri ile yakından ilişkili. Devam edeceğim…
Şant Manukyan
Müdür | Uluslararası Piyasalar Hisse Senetleri ve Türev
